काठामाडौं | तिहारको बेला देउसी-भैलो नेपाली समाजमा उमंग, उत्साह, र भाईचाराको पर्व मानिन्छ। यो पर्वमा देउसी र भैलो खेल्नु एक महत्वपूर्ण परम्परा हो, जहाँ गीत, नृत्य, र आशिषले आँगन सजिन्छ। तर, पछिल्ला केही वर्षयता यस पर्वको मौलिकता र सांस्कृतिक पहिचानलाई संरक्षण गर्न कठिनाइ भइरहेको छ। विशेष गरी, नेपाली मौलिक देउसी-भैलोमा हिन्दी गीतहरू समावेश हुन थालेपछि यसलाई लिएर व्यापक बहस सुरु भएको छ। के देउसी-भैलोमा विदेशी गीतको प्रयोगले हाम्रो संस्कृति र पहिचानलाई धमिल्याइरहेको हो? कि यो समयअनुसारको परिवर्तित सन्दर्भ हो? यस्ता प्रश्नहरू नेपाली समाजमा उठ्न थालेका छन्।
तिहार नेपालीहरूको दोस्रो ठूलो चाड हो र यस पर्वमा देउसी-भैलो खेल्नु निकै पुरानो परम्परा हो। यो परम्परा मुख्यतया सामाजिक र सांस्कृतिक महत्त्व बोकेको छ। देउसी र भैलोको गीतमा शुभकामना, प्रकृतिको प्रशंसा, धार्मिक महत्व र जीवनका हर्षोल्लासलाई व्यक्त गरिन्छ। गाउँघरमा देउसी-भैलो खेल्दा विभिन्न उमेरका मानिसहरू सँगै सहभागी हुन्छन्, जसले हाम्रो समाजको मेलमिलाप र एकता बढाउँछ।
देउसीको गीतमा पुराना लोकलय र नेपाली संगीत प्रयोग गरिन्छ, जसले हाम्रो परम्परागत सांस्कृतिक धरोहरलाई उजागर गर्छ। यी गीतहरूले समाजमा सकारात्मक सन्देश दिन्छन् र परिवारजन तथा छिमेकबीच सामूहिकता र सामिप्यतालाई अझ बलियो बनाउँछन्। देउसी-भैलोको असली स्वरूपले हाम्रा पुर्खाहरूको सम्पदा र सांस्कृतिक विविधतालाई झल्काउँछ।
तर पछिल्ला वर्षहरूमा देउसी-भैलो खेल्दा नेपाली मौलिक गीतभन्दा बढी हिन्दी गीतहरूमा नृत्य गर्ने प्रचलन बढेको छ। विशेषतः सहरिया क्षेत्रमा तिहारको बेला देउसी-भैलोमा हिन्दी पप गीतहरूको मिक्सिङ र नृत्य गरिएको देख्न पाइन्छ। यो परिवर्तनलाई युवा पुस्ताले आधुनिकता र ग्ल्यामरको रूपमा लिने गरेका छन्। हिन्दी गीतहरूको उच्चारणमा देउसी-भैलो खेल्नाले युवाहरूमा बढी उत्साह देखिन्छ, जसले गर्दा नेपाली मौलिकता कमजोर बन्दै गएको छ।
देउसी-भैलोमा हिन्दी गीतहरूको प्रयोगले हाम्रो सांस्कृतिक मौलिकतामा असर पारेको भन्दै धेरैले चिन्ता व्यक्त गरेका छन्। यो सांस्कृतिक विरासतलाई कमजोर बनाउने कार्य हो भनेर आलोचना पनि भइरहेको छ। देउसी-भैलोमा नेपाली गीतको सट्टा हिन्दी गीतको प्रयोग हुनु भनेको हाम्रो भाषा, कला, र संस्कृति प्रतिको अस्मिता खोसिनु हो भन्ने धारणा धेरैको छ। नेपाली संस्कृतिमा आधारित रहेर खेलिने देउसी-भैलोको पवित्रतालाई हिन्दी गीतहरूले धमिल्याएको अनुभव धेरैले गरिरहेका छन्।
आजको युवा पुस्ता नयाँ शैली, नयाँ प्रविधि र फरक संस्कृतिप्रति बढी आकर्षित भएको पाइन्छ। देउसी-भैलो खेल्दा हिन्दी गीत र पप म्युजिकमा रमाउने युवा पुस्तालाई परम्परागत देउसी-भैलोका गीतहरू थोरै ‘पुराना’ लाग्न थालेका छन्। तिहारलाई मनोरञ्जनात्मक र ग्ल्यामरस बनाउन हिन्दी गीतहरूको प्रयोगले उनीहरूलाई बढी जोश र उमंगको अनुभूति गराउँछ।
युवाहरूको यस्तो आकर्षण आधुनिकताको नाममा हाम्रो परम्परागत संगीत र संस्कृतिलाई बिर्सिदै गइरहेको सङ्केत हो। यद्यपि सांस्कृतिक सम्मिश्रणको जमाना भए तापनि यसले नेपाली मौलिकतालाई धमिल्याउन सक्छ भन्ने चेतना आवश्यक छ। नेपाली देउसी-भैलोमा हिन्दी गीत बजाउने युवाहरूले यसबाट नेपाली कला र संस्कृतिप्रति अनादर गरेको नबिर्सनु पर्ने हो।
सांस्कृतिक पहिचान कुनै राष्ट्रको आत्मा हो। नेपाली समाजमा विशेष महत्त्व राख्ने देउसी-भैलोको मौलिकता संरक्षणका लागि सबैले सचेत हुन आवश्यक छ। यदि हामीले यस पर्वलाई विदेशी संगीत र शैलीबाट प्रभावित हुन दियौं भने केही वर्षमा देउसी-भैलोको मौलिकता हराएर जाने खतरा छ। तसर्थ, संस्कृति प्रेमीहरूले देउसी-भैलो खेल्दा नेपाली गीत र परम्परागत शैलीलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने आवश्यकता छ।
सांस्कृतिक संरक्षणमा सरोकारवाला निकायहरूले पनि पहल गर्न आवश्यक छ। सामुदायिक र विद्यालय स्तरमा नेपाली देउसी-भैलोको परम्परागत शैली सिकाउने, प्रतियोगिता आयोजना गर्ने, र यसलाई पुनः प्रवर्द्धन गर्ने जस्ता कदमहरू चाल्न सकिन्छ। साथै, मिडियाको भूमिका पनि महत्वपूर्ण रहन्छ। तिहार पर्वको क्रममा देउसी-भैलोको मौलिक पक्षलाई प्राथमिकतामा राखेर कार्यक्रमहरू आयोजना गर्न सकेमा युवामा यसको महत्त्वको बारेमा जानकारी फैलाउन सकिन्छ।
हाम्रो समाजमा परम्परागत संस्कृतिहरूलाई जोगाउन र नयाँ पुस्तामा यसको महत्त्वको सन्देश दिन सांस्कृतिक पुनरुत्थान जरुरी छ। देउसी-भैलोमा हिन्दी गीतको सट्टा नेपाली मौलिक गीत, परम्परागत बाजा र शैलीको प्रचलनलाई पुनर्जीवित गर्न सके मात्र यो पर्वको वास्तविक महत्त्व र गौरव कायम राख्न सकिन्छ। तसर्थ, देउसी-भैलो खेल्दा नेपाली मौलिकताको संरक्षणमा ध्यान दिनु पर्छ भन्ने कुरा शिक्षणसंस्थाहरू, अभिभावकहरू, र समाजले युवाहरूमा जागरुकता फैलाउन आवश्यक छ।
संस्कृति भनेको समाजको पहिचान र आत्मासँग जोडिएको कुरा हो। देउसी-भैलोको मौलिकता र हाम्रो सांस्कृतिक धरोहरलाई बचाउन यसमा आधुनिकताको नाममा विदेशी गीत र नृत्यको मिश्रणलाई न्यूनतम गर्नेतर्फ सबैले प्रयास गर्न जरुरी छ। देउसी-भैलोको यो सांस्कृतिक परम्परालाई जोगाएर नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण गर्नु हाम्रो दायित्व हो, जसले नेपाली संस्कृति र पहिचानलाई सम्मान दिन्छ।
