आषाढ शुक्ल पूर्णिमाको दिन नेपाल र भारतभरि गुरु पूर्णिमा पर्वको रूपमा मनाइन्छ। यो पवित्र दिन गुरुप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने र उनीहरूको महत्त्व स्मरण गर्ने अवसर हो। वैदिक परम्परामा गुरुको स्थान अत्यन्त उच्च मानिन्छ र गुरु-शिष्य सम्बन्धलाई अत्यन्त महत्त्वपूर्ण ठानिन्छ।
हिन्दु धर्मशास्त्र अनुसार यसै दिन महर्षि वेदव्यासको जन्म भएको थियो। वेदव्यासले चार वेदहरूको संकलन गरेका थिए र महाभारत जस्तो महाकाव्यको रचना गरेका थिए। त्यसैगरी, बौद्ध धर्मावलम्बीहरूका लागि यो दिन धर्मचक्र प्रवर्तन दिवसको रूपमा महत्त्वपूर्ण छ, किनभने यसै दिन गौतम बुद्धले आफ्ना पहिला पाँच शिष्यहरूलाई धर्मोपदेश दिएका थिए।
गुरु शब्दको अर्थ नै छ – जसले अँध्यारोबाट उज्यालोतर्फ डोर्याउँछ। ‘गु’ को अर्थ अन्धकार र ‘रु’ को अर्थ प्रकाश हो। त्यसैले गुरु भनेको त्यो व्यक्ति हो जसले हामीलाई अज्ञानताको अन्धकारबाट ज्ञानको प्रकाशतर्फ लैजान्छ। हिन्दु दर्शनमा गुरुलाई साक्षात् परब्रह्म मानिन्छ र त्रिदेव – ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वरको रूपमा पूजा गरिन्छ। यसै भावनालाई व्यक्त गर्ने प्रसिद्ध श्लोक छ:
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुर्गुरुर्देवो महेश्वरः।
गुरुः साक्षात् परं ब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः॥
गुरु पूर्णिमाको दिन शिष्यहरू बिहानै उठेर स्नान गर्छन् र गुरुको पूजा गर्छन्। गुरुलाई फूल, फलफूल, मिठाई आदि अर्पण गरिन्छ। धेरैले आफ्ना गुरुलाई कपडा, पुस्तक वा अन्य उपहार दिन्छन्। यस दिन वेद-पुराणको पाठ गरिन्छ, भजन-कीर्तन गाइन्छ र गुरु-शिष्य परम्पराको महत्त्वबारे प्रवचन सुनिन्छ।
गुरु पूर्णिमाले हामीलाई शिक्षाको महत्त्व र ज्ञानको शक्तिको याद दिलाउँछ। आजको प्रविधिको युगमा जहाँ सूचना र जानकारीको बाढी छ, यो पर्वले हामीलाई हाम्रो जीवनमा गुरुको अतुलनीय योगदानको सम्झना गराउँछ। यो दिन हामीले केवल औपचारिक शिक्षकहरूप्रति मात्र होइन, जीवनमा ज्ञान र मार्गदर्शन दिने सबैप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने अवसर हो।
गुरु पूर्णिमा मनाउँदा हामी आजीवन सिक्ने प्रतिबद्धता जनाउँछौं र ज्ञान खोज्नेहरू र ज्ञान दिनेहरूबीचको चिरन्तन सम्बन्धलाई सम्मान गर्छौं। यो सम्बन्ध नै भारतीय आध्यात्मिक र बौद्धिक परम्पराको आधारशिला हो। गुरु पूर्णिमाको यो पावन अवसरमा सबै गुरुजनहरूप्रति हार्दिक श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै, उहाँहरूको ज्ञान र मार्गदर्शनबाट निरन्तर लाभान्वित हुने संकल्प गरौं।