काठमाडौं | काठमाडौं उपत्यकाको सांस्कृतिक धरोहरहरूमा बुढानिलकण्ठ मन्दिर अग्रपंक्तिमा पर्दछ। यस प्राचीन मन्दिरले हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको आध्यात्मिक आस्था र नेपाली स्थापत्य कलाको अनुपम नमुना प्रस्तुत गर्दछ। शयन अवस्थामा रहेको भगवान् विष्णुको विशाल मूर्तिले यस मन्दिरलाई सार्वभौम बनाएको छ।
बुढानिलकण्ठ शब्दको अर्थ “निलो घाँटीका बुढा” हो र यसको परम्परागत कथाले भक्तजनहरूलाई आकर्षित गर्दछ। स्थानीय किंवदन्तीअनुसार, एक किसानले आफ्नो खेतमा जोत्दा भूमिगत शयन अवस्थाको भगवान् विष्णुको मूर्ति पाएका थिए। त्यसपछि यही स्थानमा अहिलेको मन्दिरको निर्माण भएको थियो।
कालो ढुंगाबाट निर्मित लगभग १६ फिट अग्लो विराट मूर्तिले मन्दिरको केन्द्रीय आकर्षणको रूप लिएको छ। भगवान् विष्णुको यो अनौठो शयनको मूर्ति मात्र होइन, मन्दिरको बाहिरी संरचना पनि नेपाली शिल्प र स्थापत्य कलाको अनुपम नमुना हो। पूर्वीय तथा पश्चिमात्य पर्यटकहरू बुढानिलकण्ठ मन्दिरको सुन्दरतालाई निरन्तर मुग्ध हुने गर्दछन्।
मन्दिर परिसरमा रहेको पवित्र पोखरी पनि बुढानिलकण्ठको अर्को विशेषता हो। धार्मिक मान्यताअनुसार यस पोखरीको शुद्ध पानीको स्पर्श र स्नानले मानिसहरूलाई आध्यात्मिक र शारीरिक शुद्धिकरण हुने विश्वास गरिन्छ। भक्तजनहरू मन्दिर प्रवेशअघि पोखरीको प्रदक्षिणा गर्ने चलन छ।
वर्षैपिच्छे धार्मिक पर्वहरू जस्तैः हरिशयनी एकादशी र हरिबोधिनी एकादशीको अवसरमा बुढानिलकण्ठ मन्दिरमा विशेष समारोहहरू आयोजना हुन्छन्। ती चाडपर्वहरूमा मन्दिरभरि देशभरका भक्तजनहरूको घुइँचो लाग्ने गर्दछ।
समग्रमा, बुढानिलकण्ठ मन्दिर काठमाडौं उपत्यकाको एक अनन्य धरोहर हो, जसले हामीलाई प्राचीन इतिहास र अलौकिक धार्मिक विश्वासको अनुभूति गराउँछ। यो आध्यात्मिक केन्द्रले हामीलाई हिन्दू धर्मको सिद्धान्त, नेपाली संस्कृति र प्रवासी आस्थाको सम्मिलित अनुभूति प्रदान गर्दछ।
