काठामाडौं | नेपालमा प्रत्येक वर्ष फागुन शुक्ल पूर्णिमाका दिन मनाइने होली पर्व रङ, उमङ्ग, उल्लास र एकताको प्रतीकको रूपमा प्रसिद्ध छ। यो पर्व हिन्दू परम्पराअनुसार विशेष महत्व राख्छ र नेपालभर धुमधामका साथ मनाइन्छ। होली विशेषगरी दुई दिन मनाइन्छ—पहिलो दिन पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा र दोस्रो दिन तराई तथा मधेस क्षेत्रमा।
होली पर्वको धार्मिक र ऐतिहासिक पृष्ठभूमि प्राचीन हिन्दू ग्रन्थहरूसँग जोडिएको छ। मुख्यतः यो पर्व भक्त प्रह्लाद, दानवीनी होलिका, र भगवान विष्णुसँग सम्बन्धित छ। पौराणिक कथाअनुसार, दानवराज हिरण्यकश्यपले आफ्नो छोरा प्रह्लादलाई भगवान विष्णुको भक्ति गर्नबाट रोक्न धेरै प्रयास गरे। उनले आफ्नी बहिनी होलिकालाई प्रह्लादलाई आगोमा जलाउन आदेश दिए। होलिका अग्निप्रवेश गर्दा आफू नै जलिन्, तर विष्णुभक्त प्रह्लादलाई आगोले केही गर्न सकेन। यही कारणले होलीलाई असत्यमाथि सत्यको विजयको प्रतीक मानिन्छ।
नेपालमा होलीको अर्को ऐतिहासिक पक्ष काठमाडौं उपत्यकासँग जोडिएको छ। कान्तिपुर दरबार स्क्वायरमा अवस्थित बसन्तपुरमा होलीको पहिलो दिन चीर उठाइन्छ, जसले होली पर्वको औपचारिक सुरुवातको संकेत गर्छ। चीरलाई बिभिन्न रङगीन कपडाले सजाइन्छ, जसले मित्रता, मेलमिलाप र उत्सवको भावना दर्शाउँछ।
नेपालमा होली पर्व विशेष उल्लासका साथ मनाइन्छ। परम्परागत रूपमा मानिसहरू आपसमा विभिन्न रङ लगाएर शुभकामना आदान-प्रदान गर्छन्। युवाहरू पानी भरिएका बलून (लोलाहरू) एक-अर्कालाई हानेर पर्वको मज्जा लिन्छन्। विभिन्न स्थानमा साँस्कृतिक कार्यक्रम, संगीत, नृत्य र लोकगीतको आयोजना गरिन्छ। केही स्थानमा होलीको पूर्वसन्ध्यामा दहन गरिन्छ, जसले बुराइको अन्त्य र असलको विजयलाई जनाउँछ। होलीको अवसरमा गुजिया, मालपुवा, भांग मिसाइएको दूध, सेलरोटी जस्ता परिकार विशेष रूपमा तयार गरिन्छ।
नेपालका विभिन्न भूभागमा होली पर्व फरक तरिकाले मनाइन्छ। काठमाडौं, भक्तपुर, ललितपुरमा धुमधामका साथ सांगीतिक कार्यक्रम, नृत्य, तथा रंगीन जलयुद्ध आयोजना गरिन्छ। तराई क्षेत्रमा होली विशेषतः दोस्रो दिन मनाइन्छ। यहाँ धुमधामका साथ सामूहिक भेला, अबीर उडाउने परम्परा, र भव्य भोजको चलन छ। पोखरामा पर्यटकहरूसँग स्थानीयहरू मिलेर होली मनाउने चलन छ। तालबाराही क्षेत्रमा विशेष होली कार्यक्रम गरिन्छ। चितवनको सौराहामा पर्यटक आकर्षण हुने गरी विशेष होली कार्यक्रम आयोजना गरिन्छ।
होली केवल एक पर्व मात्र होइन, यसले समाजमा मेलमिलापको भावना बढाउँछ। जाति, धर्म, वर्ग वा उमेरको भेदभाव नराखी सबै एउटै रङमा रङ्गिन्छन्। यो पर्व पारस्परिक सम्बन्ध सुधार्ने, विग्रिएका सम्बन्धहरूलाई सुधार्ने अवसर पनि हो।
हालका वर्षहरूमा होली मनाउने तरिकामा केही विकृतिहरू देखिन थालेका छन्। अत्यधिक मदिरा सेवनका कारण हुने दुर्घटनाहरू, जबरजस्ती रंग लगाउने वा पानी छ्याप्ने समस्याहरू, तथा वातावरणमा असर पार्ने प्लास्टिकको प्रयोग प्रमुख चुनौतीका रूपमा देखिएका छन्।
नेपालमा होली विदेशी पर्यटकहरूका लागि आकर्षणको केन्द्र बनिरहेको छ। विशेष गरी काठमाडौं, पोखरा, लुम्बिनी, र चितवन जस्ता स्थानहरूमा पर्यटकहरू होली मनाउन आउँछन्। होटल, रेस्टुरेन्ट तथा पर्यटन व्यवसायले होलीको अवसरमा विशेष प्याकेजहरू उपलब्ध गराउँछन्।
होली रङहरूको पर्व मात्र नभई एकता, सौहार्दता, र जीवनको आनन्द मनाउने उत्सव हो। नेपालमा होलीको विशेष स्थान छ र यसलाई संस्कृतिको महत्वपूर्ण अंशका रूपमा हेरिन्छ।
