काठमाडौं | हेन्ली पासपोर्ट इन्डेक्स २०२४ को नवीनतम प्रतिवेदनले नेपाली पासपोर्टको अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कमजोर स्थितिलाई उजागर गरेको छ। यस वर्ष नेपाली पासपोर्ट विश्वको १०१औं स्थानमा रहेको छ, जसले नेपाली नागरिकहरूलाई केवल ४० देशमा मात्र अन-अराइभल भिसा सुविधा प्रदान गर्दछ।
विगत वर्षहरूको तथ्यांक हेर्दा, नेपाली पासपोर्टको स्थिति उल्लेखनीय सुधार भएको देखिंदैन। २०१६ देखि २०२४ सम्मको अवधिमा, नेपाली पासपोर्टको स्थान ९८औं देखि ११०औं बीच घुमफिर गरिरहेको पाइन्छ। यस अवधिमा अन-अराइभल भिसा सुविधा पाउने देशहरूको संख्या ३६ देखि ४० बीच रहेको छ।
छिमेकी मुलुक भारतको पासपोर्टसँग तुलना गर्दा, नेपालको स्थिति झनै कमजोर देखिन्छ। २०२४ मा भारतीय पासपोर्ट ८१औं स्थानमा रहेको छ, जसले ६१ देशमा अन-अराइभल भिसा सुविधा प्रदान गर्दछ। यो तथ्यले नेपाल र भारतबीचको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धको गुणस्तरमा रहेको भिन्नतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।
विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली पासपोर्ट सिंगापुरको रहेको छ, जसले १९५ देशमा अन-अराइभल भिसा सुविधा प्रदान गर्दछ। यसपछि फ्रान्स, जर्मनी, इटाली, जापान र स्पेन जस्ता देशहरू आउँछन्, जसका नागरिकहरूले १९४ देशमा यो सुविधा पाउँछन्।
नेपाली र भारतीय पासपोर्टको विगत ९ वर्षको तुलनात्मक विवरण निम्न चार्ट प्रस्तुत गरिएको छ:
यो तथ्यांकले नेपाली पासपोर्टको अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कमजोर स्थिति र सुधारको आवश्यकतालाई स्पष्ट पार्दछ। नेपाल सरकारले यस स्थितिलाई सुधार्न कूटनीतिक र आर्थिक सम्बन्धहरू बलियो बनाउनुपर्ने देखिन्छ। यसका लागि द्विपक्षीय र बहुपक्षीय सम्बन्धहरूमा सुधार, व्यापार सम्झौताहरूको विस्तार, र अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा नेपालको सक्रिय सहभागिता बढाउनु आवश्यक छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार, यस कमजोर स्थानको प्रभाव व्यक्तिगत स्तरबाट राष्ट्रिय स्तरसम्म फैलिएको छ। नेपाली विद्यार्थीहरूले विदेशी विश्वविद्यालयहरूमा भर्ना र छात्रवृत्ति प्राप्तिमा थप चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरेको छ। व्यवसायीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रवेश र व्यापारिक सम्बन्ध स्थापना गर्न कठिनाई भोगिरहेका छन्। यसैगरी, पर्यटन क्षेत्रमा पनि नकारात्मक असर परेको छ, जसले गर्दा नेपाली पर्यटकहरूलाई विदेश भ्रमण गर्न थप चुनौती थपिएको छ।
यस परिस्थितिले नेपालको राजनीतिक र कूटनीतिक क्षेत्रमा समेत प्रभाव पारेको छ। अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा नेपालको छवि र प्रभाव कमजोर हुँदै गएको छ, जसले द्विपक्षीय र बहुपक्षीय सम्बन्धहरूमा नकारात्मक असर पारेको छ। यसले देशको समग्र आर्थिक विकास र वैदेशिक लगानी आकर्षण गर्ने क्षमतामा समेत बाधा पुर्याएको छ। विज्ञहरूले यस स्थितिलाई सुधार्न नेपाल सरकारले तत्काल कूटनीतिक पहल र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरू सुदृढीकरण गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्।
नेपाली नागरिकहरूको अन्तर्राष्ट्रिय यात्रा, व्यापार, शिक्षा र रोजगारीका अवसरहरूलाई सहज बनाउन पासपोर्टको शक्ति बढाउनु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। यसले न केवल व्यक्तिगत अवसरहरू बढाउँछ, साथै देशको समग्र आर्थिक र सामाजिक विकासमा पनि योगदान पुर्याउँछ। तसर्थ, आगामी वर्षहरूमा नेपाली पासपोर्टको अन्तर्राष्ट्रिय स्थान सुधार्न ठोस रणनीति र कार्ययोजना बनाई कार्यान्वयन गर्नु अपरिहार्य देखिन्छ।
