मकवानपुर| काठमाडौंको भिडभाडमुक्त केन्द्रबाट करिब ७४ किमी पर पर्छ मकवानपुर जिल्ला। मकवानपुरलाई प्राकृतिक सौन्दर्य, धार्मिक तथा सांस्कृतिक सम्पदा र सहज जीवनशैलीको थलो भनेर चिनिन्छ।
कृष्ण भक्त महारानी समेत रहेकी रामशाहदेखि नै मकवानपुरमा विशेष आस्था रहेको चर्चा छ। राजा रामशाहको सशस्त्र प्रहरी विद्रोह र त्यसपछि उपत्यकामा पुग्नुपरेको खबर सुन्दा महारानीले गौरीगाँउमा रहेको मकवानपुरलाई शरणस्थल बनाउने योजना बनाएकी थिइन्। यसैले पनि यहाँ धार्मिक परम्परामा गहिरो सम्बन्ध रहेको मानिन्छ।
यसरी मकवानपुरमा गौरव, विनम्रता र शालीनतासहित विचरण गर्दा यसका मुख्य आकर्षणहरू यस प्रकार छन्:
दामन: मकवानपुरको अलौकिक सुन्दरता
हेटौंडाबाट ३३ किलोमिटर पार गरेपछि दामन पुगिन्छ । दामन क्षेत्र प्राकृतिक सौन्दर्य र शान्तिको अनुपम आनन्द लिन सकिने एक मनोरम गन्तव्य हो। २ हजार ६ सय ८८ मिटरको उचाईमा अवस्थित दामनबाट अपारदर्शी अन्नपूर्ण, मनास्लु, गणेश, लाङटाङ हिमालका साथै दोर्जेलाक्पा र गौरीशंकरको अद्भुत दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ। हिमाल हेर्ने भ्यूटावरबाट प्रशस्त फोटो समेत खिच्न सकिन्छ।
वसन्त ऋतुमा विभिन्न फूलहरुले सजिने दामनमा राजधानीका साथै तराईका क्षेत्रबाट पनि धेरै मानिस आउने गर्छन्। हिउँदमा भने हिउँले ढाकिएको सेताम्मे दामन अर्को सुन्दरता देख्न सकिन्छ। हाइकिङ रुचाउनेहरुका लागि सिमभञ्ज्याङदेखि देउरालीसम्म लालीगुराँस पदमार्गको मज्जा छ। दामनको केन्द्रमा नै सुविधासम्पन्न होटल र रिसोर्टहरु छन् भने होमस्टेको व्यवस्था छ। टायल र ढुंगाले बनेका पुरानै परम्परागत घरहरु तथा खर र छ्वालीले ढाकिएको बस्तीहरु यहाँको दृश्यलाई थप आकर्षक बनाउछ । बौद्ध र हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको आस्थाको केन्द्रबिन्दु रहेको ऋषेश्वर मन्दिरमा लाग्ने जात्रा हेर्न पनि हजारौं मानिस याहाँ आउने गर्दछन । फाल्गुन महिनामा लाग्ने यो जात्रामा रौनक थपिन्छ।
प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता र आध्यात्मिक महत्त्वका कारण दामन स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकहरुको लागि अत्यन्त लोकप्रिय गन्तव्य बनिरहेको छ।
मकवानपुर गढी: ऐतिहासिक स्थल
मकवानपुर जिल्लामा अवस्थित मकवानपुरगढी क्षेत्र नेपालको महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक केन्द्र हो। यस क्षेत्रमा रहेका मकवानपुरगढी दरबार, ढुङ्गेगढी, सानोगढी लगायतका पुरातात्विक स्मारकहरूले यहाँको गहन सांस्कृतिक महत्त्व पुष्टि गर्दछन्।
एघारौं शताब्दीमा नेपालको पहिलो सेनवंशी राजा तुलासेनद्वारा निर्मित मकवानपुरगढीलाई सेन राज्यका राजाहरूले २०९ वर्षसम्म आफ्नो राजधानीको रूपमा प्रयोग गरेका थिए। विसं १८१९ मा गोरखाली सेनाले मकवानपुर विजय गरेपछि मात्र यस महत्त्वपूर्ण गढीको इतिहास समाप्त भयो। अहिले पुनर्निर्मित गढीमा वंशगोपाल, कालिका र सिद्धेश्वर महादेव जस्ता धार्मिक स्थलहरू छन्। गढी क्षेत्रमा रहेको रमणीय वातावरण, सरल यातायात व्यवस्था र वनभोजका लागि उपयुक्त खुला ठाउँहरूले पनि घुम्न आउनेहरूलाई आकर्षित गरिरहेको छ। सांस्कृतिक तथा एतिहासिक महत्त्वका कारण देशकै उत्कृष्ट पर्यटकीय गन्तव्यमा पनि यसलाई समावेश गरिएको छ। अहिले दैनिक हजारौं स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकहरू यहाँ आउने गरेका छन्।
सरल पहुँच, निरन्तर विस्तार र सम्वर्द्धन भइरहेको ऐतिहासिक मकवानपुरगढी अवलोकन गर्न उत्तम गन्तव्य बनिरहेको छ। नेपालको प्राचीन इतिहास र सभ्यताको अध्ययन गर्न रुचाउनेहरूका लागि यो अनमोल गन्तव्य हो ।
इन्द्रसरोवर ताल: एक आकर्षक केन्द्र
हेटौंडाबाट १० किमी पश्चिमपट्टि इन्द्रसरोवर ताल कैलाश खोला खानेपानी आयोजनाको सबैभन्दा ठूलो जलाशय हो। वरिपरिको हरियाली जंगलले घेरिएको यो शान्त तालले असाध्यै शान्त वातावरण प्रदान गरेको छ।
जिल्लाको इन्द्रसरोवर गाउँपालिकामा अवस्थित इन्द्रसरोवर तालले देशको मात्र होइन, यहाँ आउने बिदेशी पर्यटकहरूको मनलाई पनि उज्यालो पारेको छ। यस तालको महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको यहाँबाट सञ्चालन हुने जलविद्युत् आयोजनाहरू हुन्। तालको वरिपरि माथिल्लो भेगमा बस्ती र तल्लो भेगमा जङ्गलले घेरिएको सफा नीलो पानीले आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई मन्त्रमुग्ध पारेको छ। इन्द्रसरोवरको लम्बाई ८ किलोमिटर र गहिराई करिब ९७ मिटर छ। यो ताल सन् २०३८ सालमा बनेको हो।
पर्यटकीय दृष्टिकोणले इन्द्रसरोवर ताल एक आकर्षक केन्द्र बन्दै गएको छ। खासगरी शुक्रवार र शनिवार यहाँ आन्तरिक पर्यटक खचाखच हुन्छन्। सफा नीलो पानी र सुन्दर वरिपरिको वातावरणले पर्यटकलाई आकर्षित गर्दछ।
तालबाट निस्कने पानी माण्डु खोलामा प्रवाहित हुन्छ। यस तालको पानीबाट जलविद्युत् उत्पादन भए पनि पर्यटकीय गतिविधिलाई प्राथमिकता दिइएको छ। यहाँ मत्स्य व्यवसायी संघमार्फत माछा मारेर बिक्री गर्ने अनुमति छ। यसले पर्यावरणीय संरक्षण र पर्यटकीय गतिविधिलाई समेत सन्तुलित गर्न मद्दत गरेको छ।
सहिद स्मारक: स्थानीय पर्यटन केन्द्र
हेटौंडा उपमहानगरपालिकास्थित नवलपुरमा रहेको सहिद स्मारक पार्क वर्षेनि आन्तरिक एवम् बाह्य पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्ने एक प्रमुख केन्द्र बन्दै गएको छ। समुदायबाट स्थापित तथा सञ्चालित यस पार्कमा वर्षेनि ५ लाखभन्दा बढी पर्यटकले भ्रमण गर्ने गरेका छन्।
सहिद स्मारक पार्क हेटौंडा उपमहानगरपालिकाको केन्द्रबाट ७ किलोमिटर पश्चिम तथा पूर्व-पश्चिम राजमार्गको नवलपुरस्थित सडकबाट ३ किलोमिटर उत्तरमा अवस्थित छ। यस पार्कको मुख्य आकर्षण एउटै ढुंगामा कुँदिएको १२ जना सहिदहरूको कलात्मक मूर्तिहरू हुन्। यस पार्कमा आकर्षक उद्यान, दृश्यावलोकन गर्ने टावर, नमूना चिडियाघर, बाल उद्यान लगायतका सुविधाहरू रहेका छन्। यी सुविधाहरूले गर्दा बुढा-बुढी, युवा तथा बालबालिकालाई समेत पार्कले आकर्षित गरेको देखिन्छ। २०५१ साल माघ १७ गते तत्कालीन प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीले उद्घाटन गरेको यस सहिद स्मारक पार्कमा अहिले सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूले आर्थिक सहयोग गर्न थालेका छन्।
यसरी सहिद स्मारक पार्क केवल मकवानपुरका मात्र होइन, पूरै देशभरका पर्यटकहरूको आकर्षणको केन्द्र बन्दै गएको छ। यसले स्थानीय अर्थतन्त्रमा पनि सकारात्मक प्रभाव पार्दै आएको छ।
गुम्बा डाँडा: स्टोन पार्क – आकर्षक पर्यटकीय गन्तव्य
हेटौंडा उपमहानगरपालिकामा अवस्थित गुम्बा डाँडा -स्टोन पार्क अहिले पर्यटकहरूको मुख्य गन्तव्य बन्दै गएको छ।
गुम्बा डाँडा हेटौंडाकोबाट करिब १७ किमी दक्षिणपूर्वमा छ। चूरे फेदिबाट चिरिएको समथर बाटो, बस्ती तथा तराई र पहाडको मिश्रणले यो ठाउँ अत्यन्त मनोरम बन्दै गएको छ। यहाँ साइकल यात्राको मिठो अनुभव लिन सकिन्छ । रामधुनी चोकबाट करिब एक किमी उकालो पछी पुगिने गुम्बा डाँडा र गुम्बा भएको स्थानबाट दुई मिनेटमा पुगिने स्टोन पार्कमा विभिन्न देशका कलाकारहरूले ढुंगामा मूर्ति कुँदेका छन्। यी मूर्तिहरू पर्यटकहरूको आकर्षणको केन्द्र बन्दै गएका छन्। २०६९ मङ्सिरमा यहीं आयोजित अन्तर्राष्ट्रीय मूर्तिकला कार्यशालाबाट २३ वटा मूर्ति स्थापना गरिएका छन्।
धार्मिक तथा प्राकृतिक सौन्दर्यको साथै मूर्तिकलाको अद्भुत संयोजनले पर्यटकहरूलाई नयाँ उर्जा प्रदान गर्दछ। चूरे फेदिबाट चिरिएको समथर बाटो, बस्ती र टाढा टाढाका दृश्यावलोकनले यात्रुलाई मन्त्रमुग्ध पार्छन्।
सौन्दर्य, आध्यात्मिकता र प्राकृतिक वातावरण तीनै प्रमुख आकर्षणहरू भएको यस क्षेत्रले पर्यताकलाई निकै लोभ्याउने गरेको छ । धेरै पर्यटकहरूले नचाहेर पनि छुटाएको मकवानपुरमा प्राचीन नेवारी संस्कृतिदेखि लोकजीवनसम्मको नजिकको पहुँच मिल्छ। यहाँ मुस्कुराउँदै स्वागत गर्ने स्वदेशी बासिन्दाहरू र शान्त वातावरणले हरेक पाहुनालाई निश्चित्र मोहित तुल्याउँछ।