काठमाडौं | के तपाईंलाई थाहा छ? नेपालमा फेसबुक ह्याक हुने घटनाहरू दिनप्रतिदिन बढ्दै गएका छन्। आज आफ्नो फेसबुक खाता कसरी सुरक्षित राख्ने भन्ने बारेमा केही उपयोगी सुझावहरू दिनेछौं।
सुरुमा, हामीले बुझ्नु पर्छ कि फेसबुक ह्याक गर्ने मानिसहरूलाई ‘ह्याकर’ भनिन्छ। यी ह्याकरहरू तपाईंको फेसबुक खातामा अनधिकृत रूपमा पस्न र त्यसको दुरुपयोग गर्न खोज्छन्। उनीहरूले यो काम किन गर्छन्? कहिलेकाहीं पैसाको लागि, कहिलेकाहीं अरूलाई दुःख दिनको लागि, र कहिलेकाहीं केवल मजाको लागि।
साइबर ब्युरोको पछिल्लो चार वर्षको तथ्याङ हेर्दा साइबर अपराधसम्बन्धी १६ हजार उजुरी परेका छन् । नीमध्ये फेसबुक ह्याकिङ सम्बन्धी ४ हजार ७ सय उजुरी परेको छ । २० देखि ४५ वर्ष उमेरका मानिसहरूको फेसबुक खाता सबैभन्दा बढी ह्याक हुने गरेको छ। यसको मतलब यदि तपाईं यो उमेर समूहमा पर्नुहुन्छ भने, तपाईंले विशेष ध्यान दिनुपर्छ। तर यसको मतलब यो होइन कि अरू उमेरका मानिसहरू सुरक्षित छन्। सबैले आफ्नो खाताको सुरक्षामा ध्यान दिनु जरुरी छ।
अब, तपाईं सोच्दै हुनुहुन्छ होला, “यी ह्याकरहरूले कसरी हाम्रो खाता ह्याक गर्छन्?” उनीहरूसँग धेरै तरिकाहरू छन्, तर केही प्रमुख तरिकाहरू यस्ता छन्:
- फिसिङ: यसमा ह्याकरहरूले फेसबुकको नक्कली पेज बनाउँछन् र तपाईंलाई त्यहाँ लगइन गर्न लोभ्याउँछन्। जब तपाईं लगइन गर्नुहुन्छ, उनीहरूले तपाईंको युजरनेम र पासवर्ड चोर्छन्।
- पासवर्ड अनुमान: ह्याकरहरूले तपाईंको जन्मदिन, फोन नम्बर, वा अन्य व्यक्तिगत जानकारी प्रयोग गरेर तपाईंको पासवर्ड अनुमान गर्ने कोशिस गर्छन्।
- सार्वजनिक कम्प्युटर वा मोबाइलको दुरुपयोग: यदि तपाईंले सार्वजनिक कम्प्युटर वा अरूको मोबाइलमा फेसबुक खोल्नुभयो र लगआउट गर्न बिर्सनुभयो भने, ह्याकरहरूले यसको फाइदा उठाउन सक्छन्।
अब, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रश्न: तपाईं आफ्नो फेसबुक खातालाई कसरी सुरक्षित राख्न सक्नुहुन्छ? यहाँ केही सजिला तर प्रभावकारी उपायहरू छन् । यी उपायहरू अपनाउँदा तपाईंको अकाउन्ट निकै सुरक्षित हुनेछ।
- दुई चरणको प्रमाणीकरण लगाउनुहोस्:
यो त गर्नैपर्ने कुरा हो। यसले तपाईंको अकाउन्टमा अरु कसैले चोर औंला लगाउन सक्दैन। हरेक पटक लगइन गर्दा एउटा विशेष कोड चाहिन्छ। - बलियो पासवर्ड राख्नुहोस्:
पासवर्ड यस्तो राख्नुहोस् कि अरुले अनुमान लगाउनै नसकुन्। अक्षर, नम्बर र विशेष चिन्हहरू मिसाएर बनाउनुहोस्। र हो, पासवर्ड कसैलाई नभन्नुहोस्, आफ्नो साथीलाई पनि! - लगइन अलर्ट खोल्नुहोस्:
कसैले तपाईंको अकाउन्टमा नयाँ ठाउँबाट लगइन गर्यो भने तपाईंलाई खबर आउँछ। यसरी कसैले चोरी गर्न खोज्यो भने तपाईं तुरुन्तै थाहा पाउनुहुन्छ। - जोडिएका एप्सहरू हेर्नुहोस्:
कहिलेकाहीँ हामीले थाहै नपाई धेरै एप्सहरूलाई हाम्रो फेसबुक अकाउन्टमा जोडेका हुन्छौं। यी सबै हेर्नुहोस् र नचाहिने एप्सहरूलाई हटाइदिनुहोस्। - गोप्यता सेटिङ्स मिलाउनुहोस्:
तपाईंको पोस्ट, फोटो र अन्य कुराहरू कसले हेर्न पाउने भन्ने कुरा मिलाउनुहोस्। सबैले सबै कुरा देख्न नपाओस् भन्ने लाग्छ भने त्यसै अनुसार सेटिङ्स गर्नुहोस्। - नचलाएको ठाउँबाट लगआउट गर्नुहोस्:
कहिलेकाहीँ हामी साथीको कम्प्युटर वा साइबर क्याफेबाट फेसबुक चलाउँछौं र लगआउट गर्न बिर्सन्छौं। त्यस्ता ठाउँहरूबाट लगआउट गर्न नबिर्सनुहोस्।
फेसबुक ह्याकिङबाट बच्नु भनेको केवल प्राविधिक कुरा मात्र होइन। यो एक बानी हो जुन हामीले दैनिक जीवनमा अपनाउनु पर्छ। जसरी हामी घरको ढोकामा ताल्चा लगाउँछौं, त्यसरी नै हामीले हाम्रो डिजिटल जीवनमा पनि सुरक्षाको ताल्चा लगाउनु पर्छ।
अन्त्यमा, यदि तपाईंको खाता ह्याक भयो तुरुन्तै नजिकको प्रहरी कार्यालय वा साइबर ब्यूरोमा उजुरी दिनुपर्छ ।
विश्वभरको हेर्दा, गत बर्ष सामाजिक सञ्जाल ह्याकिङ, विशेषगरी फेसबुकले धेरै डाटा चोरीको सामना गर्नुपर्यो, जसमध्ये एउटा घटनामा १० लाख भन्दा बढी खाताहरू प्रभावित भए। यस्ता चोरीमा प्रयोगकर्ताहरूको नाम, फोन नम्बर र इमेल ठेगाना जस्ता व्यक्तिगत जानकारीहरू बाहिरिए। फिशिङ इमेलहरू लगभग ८०% मालवेयर संक्रमणको कारण बने।
सामाजिक सञ्जाल खाता ह्याक हुने दर पनि निकै बढ्दै गएको एक तथ्यांकले देखाएको छ । औसतमा हरेक महिना फेसबुकमा १.४ अरब खाताहरू ह्याक हुने गरेका छन्। ५३ करोड प्रयोगकर्ताहरूलाई प्रभावित पार्ने एउटा ठूलो डाटा चुहावटको कारण फेसबुकले व्यापक कानूनी कारबाहीको सामना गर्नुपरेको थियो।
