काठमाडौं | संचारमाध्यमको स्वतन्त्रता एउटा लोकतान्त्रिक समाजको अभिन्न अंग हो। स्वतन्त्र प्रेसले नागरिकहरूलाई सूचित गरी सरकारलाई जवाफदेही बनाउँछ। विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस प्रत्येक वर्ष मे ३ तारिखमा मनाइन्छ। यस दिवसको उद्देश्य प्रेस स्वतन्त्रताको महत्वलाई उजागर गर्नु र सञ्चारकर्मीहरूको भूमिकाप्रति सम्मान प्रकट गर्नु हो। यस अवसरमा हामी प्रेस स्वतन्त्रता बारे १० रोचक तथ्यहरू प्रस्तुत गर्दैछौं:
१. विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसको सुरुवात संयुक्त राष्ट्रसंघीय महासभाद्वारा १९९३ मा भएको हो। त्यस वर्ष मे ३ तारिखमा पुनर्विचार गरिएको विंडहोक घोषणापत्रलाई स्मरण गरी यसको घोषणा गरिएको थियो।
२. विंडहोक घोषणापत्रले प्रेस स्वतन्त्रता र सरकारको हस्तक्षेपबाट मुक्त रहने अधिकारलाई प्रष्ट पारेको छ। यो प्रेस स्वतन्त्रता र नागरिक अधिकारको लागि एउटा महत्वपूर्ण दस्तावेज हो।
३. हालसम्म १८० भन्दा बढी देशहरूले विंडहोक घोषणापत्रलाई अनुमोदन गरिसकेका छन्। यसले प्रेस स्वतन्त्रतालाई विश्वव्यापी महत्व प्रदान गरेको छ।
४. तर विश्वभर नै प्रेस स्वतन्त्रताको अवस्था सन्तोषजनक छैन। रिपोर्टर्स विदाउट बर्डरजस्ता संस्थाहरूको प्रतिवेदनअनुसार धेरै देशहरूमा पत्रकारहरू दबाब, धम्की र हिंसाको सिकार बन्दै आएका छन्।
५. नेपालमा पनि प्रेस स्वतन्त्रताको अवस्था सन्तोषजनक छैन। विगत केही वर्षयता पत्रकारहरूमाथि भएका आक्रमणहरूले यसलाई देखाएको छ।
६. कतिपय देशहरूमा प्रेस सेन्सरसिपलाई कानुनी रूप दिइएको छ। त्यस्ता देशहरूमा पत्रकारहरूले आफ्नो काम गर्न धेरै कठिनाइहरूको सामना गर्नुपरेको छ।
७. संयुक्त राष्ट्रसंघीय शान्ति स्थापना मिशनहरूमा समेत पत्रकारहरूको सुरक्षा गम्भीर चुनौतीको रूपमा रहेको छ। धेरै पत्रकारहरू शान्ति मिशनमा खटिएका क्रममा घाइते वा मारिएका छन्।
८. प्रेस स्वतन्त्रतालाई लोकतन्त्रको चौथो स्तम्भको रूपमा लिइन्छ। यसले सरकारलाई जवाफदेही बनाउनुका साथै नागरिकहरूलाई सुसूचित रहन मद्दत गर्दछ।
९. प्रेस स्वतन्त्रता अनुगमन गर्ने विभिन्न निकायहरूले प्रत्येक वर्ष यसको प्रगतिप्रतिवेदन प्रकाशित गर्ने गर्दछन्। यी प्रतिवेदनहरूले विभिन्न देशहरूमा प्रेस स्वतन्त्रताको अवस्था देखाउँछन्।
१०. विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसले प्रेस स्वतन्त्रताको महत्व र पत्रकारहरूको भूमिकालाई उजागर गर्नुका साथै यसको बचाउ र संरक्षण गर्न आह्वान गर्दछ। यो दिवसले सबै देशहरूलाई प्रेस स्वतन्त्रताको सम्मान गर्न र पत्रकारहरूलाई सुरक्षित वातावरणमा काम गर्न दिन चेतावनी दिन्छ।
प्रेस स्वतन्त्रता लोकतन्त्रको अभिन्न अंग हुनुका साथै सूचनाको हक सुनिश्चित गर्न अत्यावश्यक छ। यसले गर्दा नै सरकारले गरेका निर्णय र कार्यहरूमाथि जनताको पहुँच रहन्छ। त्यसैले विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसको अवसरमा हामी सबैले प्रेस स्वतन्त्रतालाई आत्मसाथ गर्नुका साथै पत्रकारहरूको सुरक्षा र स्वतन्त्रता सुनिश्चित गर्न सरकारसँग आग्रह गर्नुपर्दछ।
