आजको डिजिटल युगमा नेपाली समाजमा संवाद अत्यन्त चिन्ताजनक रूपमा परिवर्तन भइरहेको छ। एक समय थियो जब मानिसहरू बीच स्वस्थ बहस र विचार आदान-प्रदान हुन्थ्यो। तर आजकल त्यो दृश्य बिरलै देख्न पाइन्छ। यसको सट्टा, हामी बढ्दो मात्रामा अनावश्यक झगडा र विवादहरू देख्छौं।
सामाजिक सञ्जालको बढ्दो प्रयोगले यस समस्यालाई थप बढाएको छ। फेसबुक, ट्विटर र टिकटक जस्ता प्लेटफर्महरूमा लोकप्रिय हुने होडबाजीले गर्दा मानिसहरू तर्कसंगत बहसभन्दा भावनात्मक प्रतिक्रिया दिन उत्प्रेरित भएका छन्। यसले गर्दा समाजमा विभिन्न विषयहरूमा स्वस्थ छलफल र बहसको संस्कृति लोप हुँदै गएको छ।
“भगवान” जस्तो संवेदनशील विषयमा पनि मानिसहरू तर्कसंगत छलफल गर्न असमर्थ देखिन्छन्। कोही आफ्नो धार्मिक विश्वासलाई जोगाउन हिंसात्मक बन्छन् भने कोही अरूको आस्थामाथि प्रहार गर्न उत्सुक देखिन्छन्। यस्तो अवस्थामा स्वस्थ बहसको कल्पना पनि गर्न सकिँदैन।
“अरिङ्गाल” को प्रसंग पनि उल्लेखनीय छ। सामाजिक सञ्जालमा कुनै विषयमा एक जनाले गरेको टिप्पणीमा अरू धेरै जना आक्रामक रूपमा जुट्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यो मानौं कि अरिङ्गालको गोलाले कसैलाई आक्रमण गरे जस्तै हो। यस्तो व्यवहारले स्वस्थ बहसको वातावरण सिर्जना गर्न असम्भव बनाउँछ।
“झोले” शब्दको प्रयोग पनि यही प्रवृत्तिको एउटा उदाहरण हो। कुनै व्यक्ति वा संस्थाको विचारसँग असहमत हुँदा उनीहरूलाई “झोले” भनेर अपमान गर्ने चलन बढेको छ। यस्तो शब्दावलीले बहसलाई स्तरहीन बनाउनुका साथै विपक्षीको विचारलाई बिना कारण खारेज गर्ने प्रयास गरिन्छ।
नेपाली समाजमा आफूले राखेको कुरा मात्र सही भन्ने सोच हावी हुँदै गएको छ। मानिसहरू आफ्नो विचारभन्दा फरक मत सुन्न र बुझ्न तयार छैनन्। यसले गर्दा समाजमा विचारको विविधता र बहुलतालाई स्वीकार गर्ने संस्कृति कमजोर बन्दै गएको छ।
अरूको तर्क नसुन्ने र आफ्नो सोचाइभन्दा गलत तर्क आए झगडै गर्ने बानी नेपाली समाजमा जरा गाड्दै गएको छ। यसले गर्दा सामाजिक सद्भाव र एकता कमजोर बन्दै गएको छ। विभिन्न समुदाय, जाति र धर्म बीचको सम्बन्ध तनावपूर्ण बन्दै गएको छ।
यस्तो परिस्थितिमा समाधानका केही उपायहरू अपनाउन सकिन्छ: विद्यालय स्तरदेखि नै विद्यार्थीहरूलाई आलोचनात्मक सोच, तर्कशक्ति र सम्मानजनक संवादको महत्त्व सिकाउनुपर्छ। सामाजिक सञ्जाल र अन्य मिडियाको प्रयोग गर्दा सूचनाको विश्वसनीयता जाँच गर्ने र भ्रामक सूचनाबाट बच्ने तरिका सिकाउनुपर्छ। स्वस्थ बहस र संवादको महत्त्व बुझाउन विभिन्न सामाजिक अभियानहरू सञ्चालन गर्न सकिन्छ । सामाजिक सञ्जालमा हुने दुर्व्यवहार नियन्त्रण गर्न उपयुक्त कानून र नियमहरू बनाउनुपर्छ।
नेपाली समाजमा स्वस्थ बहस र संवादको संस्कृति पुनर्स्थापना गर्न सबै पक्षको सक्रिय सहभागिता आवश्यक छ। हामीले विचारको विविधतालाई स्वीकार गर्दै, एक अर्काको मतको सम्मान गर्न सिक्नुपर्छ। सामाजिक सञ्जालको सकारात्मक प्रयोग गर्दै, समाजमा रचनात्मक विचार आदान-प्रदानलाई बढावा दिनुपर्छ। यसो गर्न सके मात्र हामी वास्तविक प्रगति र विकासको बाटोमा अघि बढ्न सक्छौं।
