काठमाडौं । विभिन्न वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले पुष्टि गरिसकेका छन् कि हिँडाइ शरीरलाई स्वस्थ राख्ने सबैभन्दा सरल, प्रभावकारी र प्राकृतिक उपाय हो। नियमित हिँडाइले मेटाबोलिजम सुधार गर्ने, क्यालोरी जलाउने, रक्तसञ्चार बढाउने, मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्ने, र विभिन्न दीर्घकालीन रोगहरूको जोखिम कम गर्ने प्रभावकारी विधि मानिन्छ।
शारीरिक गतिविधिहरूमा हिँडाइ सबैभन्दा सुरक्षित र सरल अभ्यास हो, जसलाई बच्चादेखि वृद्धसम्म सबै उमेर समूहका व्यक्तिहरू सहजै गर्न सक्छन्। तर, धेरै मानिसहरूलाई अन्योल हुन्छ—खाली पेटमा हिँड्नु राम्रो कि खाजा खाएर? कुन विकल्प वैज्ञानिक रूपमा अधिक लाभदायक छ? यी प्रश्नहरूको उत्तर वैज्ञानिक आधारमा यहाँ विस्तृत रूपमा चर्चा गरिएको छ।
खाली पेटमा हिँड्नुका वैज्ञानिक आधार र फाइदाहरू
यदि तपाईं तौल घटाउने लक्ष्य राख्नुहुन्छ भने, खाली पेटमा हिँडाइ वैज्ञानिक रूपमा प्रभावकारी मानिन्छ। यसलाई ‘फास्टिङ कार्डियो’ भनिन्छ, जसमा शरीरलाई कुनै नयाँ ऊर्जा स्रोत नदिईकन मात्र संचित बोसोलाई जलाउन प्रेरित गरिन्छ। वैज्ञानिक अध्ययनहरूका अनुसार खाली पेटमा हिँड्दा निम्न फाइदाहरू प्राप्त हुन्छन्:
- फ्याट बर्निङ (Fat Burning) प्रक्रिया तीव्र हुन्छ: खाली पेटमा हिँड्दा इन्सुलिनको स्तर कम रहन्छ, जसले गर्दा शरीरमा संचित बोसोलाई ऊर्जा स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्न मद्दत गर्छ।
- मेटाबोलिजम सुधार गर्छ: खाली पेटमा हिँडाइले माइटोकन्ड्रिया (शरीरको ऊर्जा उत्पादन गर्ने कोष) को कार्यक्षमता बढाउँछ, जसले शरीरलाई चाँडै क्यालोरी जलाउन मद्दत गर्छ।
- हर्मोनल फाइदा: खाली पेटमा हिँड्दा ग्रोथ हर्मोनको उत्पादन बढ्छ, जसले मांसपेशी निर्माण गर्न र बोसो घटाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
- रक्तसञ्चारमा सुधार: वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि खाली पेटमा व्यायाम गर्दा रक्तसञ्चार तीव्र हुन्छ, जसले मुटुलाई मजबुत बनाउँछ।
- इन्सुलिन संवेदनशीलता सुधार गर्छ: मधुमेह रोकथामका लागि खाली पेटमा हिँडाइ लाभदायक छ किनभने यसले इन्सुलिन प्रतिरोध घटाउने काम गर्छ।
- मानसिक स्पष्टता (Cognitive Clarity) बढाउँछ: खाली पेटमा हिँड्दा ब्रेन डेराइभ्ड न्यूरोट्रोफिक फ्याक्टर (BDNF) नामक प्रोटिन उत्पादन हुन्छ, जसले मस्तिष्कको स्वास्थ्य सुधार गर्छ र स्मरणशक्ति बढाउँछ।
तर, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, वा अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू भएका व्यक्तिहरूका लागि खाली पेटमा हिँडाइ उपयुक्त नहुन सक्छ। कमजोरी महसुस भएमा चिकित्सकको सल्लाह लिएर मात्र अभ्यास गर्नु उचित हुन्छ।
खाजा खाएर हिँड्नुका वैज्ञानिक आधार र फाइदाहरू
केही व्यक्तिहरूका लागि खाजा खाएर हिँड्नु स्वास्थ्यका लागि अधिक उपयुक्त हुन सक्छ। विशेष गरी, मधुमेह वा उच्च रक्तचाप भएका व्यक्तिहरूका लागि यो सुरक्षित मानिन्छ।
- ऊर्जाको स्थिर आपूर्ति: खाजा खाएर हिँड्दा शरीरलाई आवश्यक ग्लुकोज प्राप्त हुन्छ, जसले थकान कम गर्छ।
- रक्तमा चिनीको मात्रा सन्तुलित रहन्छ: वैज्ञानिक अनुसन्धानहरू अनुसार खाजा खाएर हिँड्दा रक्तमा ग्लुकोजको स्तर स्थिर रहन्छ, जसले मधुमेह भएका व्यक्तिहरूलाई फाइदा पुर्याउँछ।
- मांसपेशी संरक्षण: केही अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि खाजा खाएर हिँड्दा मांसपेशीको क्षति कम हुन्छ, किनभने शरीरले बोसोलाई जलाउनुअघि कार्बोहाइड्रेट प्रयोग गर्छ।
- रक्तचाप सन्तुलन: उच्च रक्तचाप भएका व्यक्तिहरूका लागि खाजा खाएर हिँड्दा रक्तचापलाई सन्तुलित राख्न मद्दत पुग्छ।
- पाचन प्रणालीलाई फाइदा: खाजा खाएर हिँड्दा पाचन तन्त्रमा सुधार आउँछ, जसले ग्यास्ट्रिक समस्या हुनबाट जोगाउँछ।
निष्कर्ष: कुन उत्तम?
खाली पेटमा हिँडाइ र खाजा खाएर हिँडाइ दुवैका आफ्नै वैज्ञानिक आधार छन्। तौल घटाउन चाहनेहरूका लागि खाली पेटमा हिँडाइ लाभदायक मानिन्छ, जबकि मधुमेह र उच्च रक्तचाप भएका व्यक्तिहरूका लागि खाजा खाएर हिँड्नु उपयुक्त हुन्छ।
व्यक्तिगत स्वास्थ्य अवस्थाअनुसार कुन तरिका अपनाउने भन्ने निर्णय लिनु आवश्यक छ।
- यदि तपाईं फ्याट बर्निङ र मेटाबोलिजम सुधार गर्न चाहनुहुन्छ भने, खाली पेटमा हिँड्नु उपयुक्त हुन्छ।
- यदि तपाईंको रक्तचाप वा मधुमेह नियन्त्रण गर्नुपर्छ भने, खाजा खाएर हिँड्नु सुरक्षित हुन्छ।
- शरीरको ऊर्जा स्तर र व्यायाम क्षमतालाई ध्यानमा राखेर व्यक्तिगत योजना बनाउनु उत्तम हुन्छ।
समग्रमा, नियमित हिँडाइ स्वास्थ्यका लागि लाभदायक छ, चाहे त्यो खाली पेटमा होस् वा खाजा खाएर। यदि सही तरिका अपनाइयो भने, हिँडाइले तपाईंको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई दीर्घकालीन रूपमा सुधार गर्ने निश्चित छ।
