काठमाडौं । २०८२ सालको पञ्चाङ्ग नेपाली समाजका लागि महत्वपूर्ण छ, जसले हाम्रो धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक जीवनलाई प्रभावित पार्छ। आगामी वर्षका प्रमुख पर्वहरूको मिति, विवाहका साइत र विशेष अवसरहरूको बारेमा नयाँ जानकारी सार्वजनिक गरिएको छ। यस पञ्चाङ्गका अनुसार, २०८२ सालको बडादशैं ९ दिनअघि सरेको छ र यो वर्ष दशैं असोजमै परेको छ। यस लेखमा, पञ्चाङ्गका प्रमुख तिथिहरू र समाजमा यसका प्रभावका बारेमा चर्चा गरिनेछ।
नेपालमा दशैं र तिहारको पर्वको महत्व असीमित छ। यसपटक बडादशैं पर्व असोज ६ गते घटस्थापना हुने छ, जुन २०८१ सालको घटस्थापना भन्दा दुई साताअघि सरेको छ। २०८१ सालको घटस्थापना असोज १७ गते परेको थियो। यस वर्ष दशैंको महाअष्टमी १४ गते, महानवमी १५ गते र कोजाग्रत पूर्णिमा २० गते पर्नेछ। यसका साथै, तिहार पनि यस वर्ष असोज महिनामा नै पर्नेछ, जुन २०८२ सालको असोज १३ गते फूलपाती र कालरात्री, १४ गते महाअष्टमी, र १५ गते महानवमीसँग जोडिएको छ।
तिहारका अन्य पर्वहरूको मिति पनि सरेको छ। तिहारको कात्तिक १ गते धनतेरस परेको छ, कात्तिक २ गते काग तिहार र कुकुर तिहार र ३ गते लक्ष्मी पूजा परेको छ। यो वर्ष कुकुर तिहार र लक्ष्मी पूजा एकै दिन परेको थियो। यसका अलावा, गौ पूजा, म्हः पूजा र गोरु तिहार नेपाल संवत्को पहिलो दिन परेको छ।
नेपालको पञ्चाङ्ग केवल तिथिहरू र पर्वहरूको मिति मात्र निर्धारण गर्दैन, यसले विवाह, व्रतबन्ध र अन्य महत्वपूर्ण समारोहका लागि पनि साइत निर्धारण गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। विदेशमा रहेका नेपालीहरूले नेपाल आउने समय तय गर्न, बिहे र व्रतबन्धका साइत जुराउन पञ्चाङ्ग पात्रोको ठूलो माग राख्ने गर्दछन्। यसका आधारमा, पञ्चाङ्ग समितिले आगामी वर्षको तिथि निर्धारण गर्दै पञ्चाङ्ग तयार गरेको हो।
समितिका सदस्यसचिव सूर्यप्रसाद ढुंगेलले जानकारी दिँदै भने, “पञ्चाङ्ग तयार गर्नका लागि विभिन्न पञ्चाङ्गकार, ज्योतिषविज्ञ, विश्वविद्यालयका विज्ञ र धार्मिक विद्वानहरूको राय र सुझावको आधारमा यो पञ्चाङ्ग तयार गरिएको हो।” यसले सुनिश्चित गर्दछ कि तिथि र मिति विवादित नहोस् र सही समयमा धार्मिक र सांस्कृतिक क्रियाकलापहरूको आयोजना गर्न सकियोस्।
२०८२ सालमा विशेष विवाहका साइत र व्रतबन्धका साइत पनि निश्चित गरिएका छन्। यस वर्ष वैशाख महिनामा ३ वटा व्रतबन्धको साइत रहेको छ, जबकि माघ र फागुन महिनामा पनि केही विशेष साइत रहेका छन्। विवाहका लागि असारदेखि माघसम्म विशेष साइत रहेका छन्।
वैशाख १४ गते मातातीर्थ औंशी, १७ गते अक्षय तृतीया, २९ गते बुद्धजयन्ती र २४ गते तुलसीको बिउ राख्ने एकादशीका रूपमा प्रमुख धार्मिक अवसरहरू छन्। यस्तै, असार २९ गते भानुजयन्ती र २६ गते गुरुपूर्णिमा पर्व मनाइनेछन्।
२०८२ सालमा दुई विशेष ग्रहण पनि पर्छन्। भदौ २२ गते खग्रास चन्द्रग्रहण र फागुन १९ गते खण्डग्रास चन्द्रग्रहण आउनेछन्। यी ग्रहणहरूको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व नेपालमा प्राचीन कालदेखि नै रहेको छ।
नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिले पञ्चाङ्ग तयार गर्ने प्रक्रिया सुरु गरेको छ। यस प्रक्रिया अन्तर्गत पञ्चाङ्गका सदस्यहरूले मिति र तिथिहरूको चर्चा र जाँच गर्दा विभिन्न पञ्चाङ्गकार, ज्योतिषी र समाजका अन्य धार्मिक विज्ञहरूको विचार लिइन्छ। यस पञ्चाङ्गको तयारी पूरा भएपछि यसलाई भित्तेपात्रो र क्यालेन्डरको रूपमा प्रकाशित गरिने छ। समितिका अनुसार, २०८२ सालको पञ्चाङ्ग माघ महिनाको तेस्रो साताभित्र बजारमा आउनेछ।
पञ्चाङ्गका तिथिहरू र पर्वका मितिहरूको निर्धारण नेपालको धार्मिक र सांस्कृतिक जीवनमा गहिरो असर पार्छ। यसले नेपालका नागरिकहरूको दैनिक जीवनदेखि लेकर उनीहरूको विवाह र पर्व मनाउने तरिका सम्मलाई प्रभावित गर्छ। पञ्चाङ्गको सही प्रयोगले मानिसहरूको जीवनलाई रचनात्मक र संरचित बनाउँछ, र यसले सांस्कृतिक परम्परालाई संरक्षण गर्ने काम गर्दछ।