हेटौँडा | मकवानपुरको कैलाश गाउँपालिका–२ को माथिल्लो डाँडामा जब पहिलो किरण पर्छ, त्यहाँको मौनता टुट्छ। चराहरूको चिरबिराहट, जङ्गलको हल्लिने आवाज, र टाढाबाट आउने घण्टनाको धुनले यो ठाउँलाई कुनै काल्पनिक कथाको उपन्यासझैँ बनाउँछ। यही प्राकृतिक सौन्दर्यको काखमा छ— कैलाशडाँडा र वैकुण्ठ। कहिल्यै नसुनिएको, कमै मात्र खोजी गरिएको, तर अपार सौन्दर्यता बोकेको यो ठाउँ अहिले पर्यटन केन्द्रका रूपमा विकसित हुँदैछ।
नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्यता, धार्मिक आस्थाका केन्द्र र सांस्कृतिक विविधताले भरिएको एउटा उत्कृष्ट गन्तव्यको रूपमा कैलाशडाँडा र वैकुण्ठ पछिल्लो समय पर्यटकीय आकर्षणको केन्द्र बन्दै गएको हो । यस क्षेत्र धार्मिक, सांस्कृतिक र पर्यावरणीय हिसाबले महत्वपूर्ण मानिन्छ। प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण यो ठाउँ पछिल्ला वर्षहरूमा विकासका योजनाहरूबाट पर्यटन प्रवर्द्धनको मार्गमा अघि बढिरहेको छ।
वैकुण्ठ क्षेत्र ऐतिहासिक गाउँको रूपमा चिनिन्छ। यहाँ तामाङ समुदायको प्राचीन सांस्कृतिक सम्पदा रहेको छ, जसमा घाटु नाच विशेष आकर्षणको रूपमा रहेको छ। मूलतः गुरुङ समुदायसँग जोडिएको यो नाच वैकुण्ठ गाउँका तामाङ जातिले विशेष रूपमा अभ्यास गर्ने संस्कृतिको रूपमा विकास गरेका छन्। हरेक वर्ष जेठ महिनाको चण्डीपूर्णिमामा यहाँ मेला लाग्ने गर्दछ, जसमा घाटु नाच प्रदर्शन गरिन्छ।
धार्मिक रूपमा पनि यो क्षेत्र महत्वपूर्ण छ। वैकुण्ठमा विष्णु कुण्ड रहेको छ, जुन एक ऐतिहासिक जलस्रोतको रूपमा चिनिन्छ। स्थानीय धार्मिक आस्थाका अनुसार, यो कुण्डलाई विष्णु भगवानको आशीर्वाद प्राप्त स्थान मानिन्छ। कुण्डको संरक्षण र यसको धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि गाउँपालिकाले १५ लाखको लगानीमा पद्म सम्भवको आकर्षक मूर्ति स्थापना गरेको छ, जसले यहाँ आउने पर्यटकहरूलाई थप आकर्षित गरिरहेको छ।
पर्यटन विकासको लागि यातायात सहज हुनु अपरिहार्य छ। हाल मकवानपुरको पालुङबाट करिब तीन घण्टाको यात्रा गरेपछि वैकुण्ठ पुग्न सकिन्छ। साथै, धादिङको मलेखु र आदमघाट हुँदै वैकुण्ठ पुग्ने बाटो निर्माण भइसकेको छ। राक्सिराङ गाउँपालिकाको खैराङ हुँदै पनि वैकुण्ठ जाने सम्भावना बढेको छ। विशेष गरी हिउँदयाममा मकवानपुरको मनहरीबाट करिब साढे दुई घण्टामा वैकुण्ठ पुग्न सकिन्छ, जसले हिमाल देख्न चाहने पर्यटकहरूको आकर्षण बढाएको छ।
प्रदेश सरकारको २० लाखको लगानीमा डाँफे–मुनाल पार्क निर्माण गरिएको छ, जसले स्थानीय जैविक विविधतालाई जोगाउन सहयोग पुर्याइरहेको छ। साथै, २२ लाखको लागतमा टासी फर्पे छोयलिङ गुम्बा निर्माण गरिएको छ, जसले धार्मिक पर्यटनलाई प्रवर्द्धन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।
पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि वैकुण्ठमा करिब एक करोडको लगानीमा जिपलाइन निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ। यो जिपलाइन नेपालको पर्यटकीय गतिविधि विस्तार गर्ने योजनाअन्तर्गत एक महत्वपूर्ण कदम हो। जिपलाइन सञ्चालनमा आएपछि साहसिक खेलप्रेमी पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्ने अनुमान गरिएको छ।
वैकुण्ठको अग्लो डाँडाको समथल स्थानमा सधैँ पानी जमिरहने विष्णु कुण्ड रहेको छ, जसलाई थप संरक्षण गर्दै पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न खोजिएको छ। यो कुण्ड प्राकृतिक हिसाबले महत्वपूर्ण मात्र नभई धार्मिक आस्थाका दृष्टिले पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ। यस कुण्डको संरक्षण र प्रवर्द्धनले क्षेत्रीय पर्यटन विकासमा टेवा पुग्नेछ।
कैलाशडाँडा र वैकुण्ठ क्षेत्र पर्यावरणीय विविधताले भरिपूर्ण छ। यहाँ पाइने जैविक सम्पदाहरूमा डाँफे, मुनाल, घोरल, वन्यजन्तु तथा विविध प्रजातिका वनस्पति प्रमुख छन्। यी जैविक सम्पदाहरूको संरक्षणका लागि गाउँपालिकाले विभिन्न योजनाहरू अघि बढाइरहेको छ। विशेष गरी डाँफे–मुनाल पार्कले यस क्षेत्रमा पाइने दुर्लभ चरा तथा अन्य जीवजन्तुहरूको संरक्षणमा ठूलो योगदान पुर्याएको छ।
स्थानीय तथा प्रदेश सरकारको पहलमा थप पर्यटकीय पूर्वाधार निर्माण गरिने योजनाहरू बनिरहेका छन्। पर्यटन विकाससँगै स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन, नयाँ रोजगारी सिर्जना तथा आर्थिक समृद्धि ल्याउने उद्देश्यले वैकुण्ठ क्षेत्रको दिगो विकासमा ध्यान दिइएको छ।
कैलाशडाँडा र वैकुण्ठ क्षेत्र प्राकृतिक सौन्दर्य, धार्मिक महत्व र सांस्कृतिक सम्पदाहरूको संगमको रूपमा उदाउँदै गएको छ। पछिल्ला वर्षहरूमा पूर्वाधार विकास, धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धन, जैविक संरक्षण तथा पर्यटन मैत्री गतिविधिहरूको विस्तारले यस क्षेत्रलाई अझ पर्यटकीय गन्तव्यका रूपमा स्थापित गर्न सहयोग पुर्याएको छ। यदि यही गतिमा विकास योजनाहरू कार्यान्वयन भए, निकट भविष्यमा यो क्षेत्र नेपालकै प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यहरूमध्ये एक बन्न सक्नेछ।
